معاهده حقابه ایران از رود هیرمند که به معاهده هلمند معروف شد، سال1351 میان دولت وقت ایران و دولت وقت افغانستان به امضا رسید. در این معاهده مقرر بود ایران از 3نقطه حقابه خود را از هیرمند دریافت کند. با وجود گذشت نیم قرن از امضای این معاهده، هنوز به مفاد آن به‌درستی عمل نشده است. در این‌باره با علی جدی، رئیس گروه دوستی پارلمانی ایران و افغانستان درباره نقش جایگاه مجلس در دیپلماسی آب، مذاکرات انجام شده و سرانجام این موضوع گفتوگو کرده‌ایم.
بسیاری ازمشکلات با دولت‌‌ها را می‌توان در قالب ایجاد گروه‌های دوستی پارلمانی برطرف کرد. مدت‌هاست گروه دوستی پارلمانی ایران و افغانستان فعالیت خود را شروع کرده است، برای برطرف کردن مشکل حقابه ایران از هیرمند چه اقداماتی در این گروه انجام شده است؟
تا قبل از شکل‌گیری حکومت افغانستان، روابط پارلمانی میان مجلس ایران و مجلس افغانستان به‌شکل سازمان‌یافته‌ای وجود داشت. در افغانستان نیز مانند ایران، گروه دوستی پارلمانی این کشور با ایران شکل گرفته بود. گروه پارلمانی دوستی افغانستان در سفر به تهران و در دیدار با رئیس مجلس شورای اسلامی برحق ایران برای داشتن حقابه از هیرمند تأکید کرده بود. علاوه بر این، 2دیدارمجازی از سوی نمایندگان پارلمان ایران با نمایندگان افغانستان در مجلس این کشور انجام و بار دیگر بر ضرورت عمل کردن مسئولان افغانستان به معاهده حقابه ایران از هیرمند تأکید و اقداماتی نیز برای عملی شدن این معاهده انجام شد. متأسفانه با روی کار آمدن حکومت طالبان، مجلس افغانستان منحل و ارتباط با گروه دوستی پارلمانی ایران با این کشور نیز قطع شده است.
در جریان افتتاح سد کمال‌خان در ولایت نیمروز افغانستان، اشرف غنی، رئیس‌جمهور سابق این کشور در مواضعی عنوان داشت آب هیرمند قرن‌ها از افغانستان خارج می‌شد، اما اکنون مدیریت آن به‌دست افغان‌هاست، لذا از این پس به ایران آب در مقابل نفت می‌دهیم؛ رویکرد دولت سابق افغانستان به تامین حقابه ایران چگونه بود؟
معاهده‌ای که براساس آن ایران از هیرمند حقابه دارد، موضوعی نیست که بتوان آن را کتمان یا به آن عمل نکرد. حقابه از هیرمند حقی است که ایران براساس قوانین بین‌المللی از آن برخوردار است. کسی نمی‌تواند به‌ازای حقابه قانونی ایران، چیزی مابازای آن بخواهد. اما اگر ایران، سهمی بیشتر از حقابه خود از هیرمند بخواهد، آن زمان می‌توان با استفاده از روش‌های تهاتر کالا با آب ازجمله نفت این سهم اضافه را به‌دست آورد.
مسئولان حکومت سابق افغانستان بارها از حمایت ایران از ملتشان قدردانی کردهاند اما، سوابق نشان می‌دهد در هیچ مقطع زمانی حقابه ایران از هیرمند به ایران داده نشده است. چه سازوکارهایی برای ملزم کردن طرف افغانستانی برای عمل به تعهداتش وجود دارد؟
دولتمردان و ملت افغانستان، نسبت به حسن نیت ایران نسبت به خود تردیدی ندارند و این موضوع را بارها اعلام کردهاند که در روزهای سخت، این ایران بوده است که در کنار افغانستان مانده و درهای خود را بر مردم این کشور نبسته است. مسئولان افغانستان و حکومت این کشور باید قدر این موضوع را بدانند و به تعهداتی که به ایران دارند، به‌درستی عمل کنند. نباید اینگونه تصور شود که ایران باید حسن‌نیت خود را به افغانستان نشان دهد بلکه افغانستان نیز باید رعایت حسن همجواری را کرده و حقابه ایران را از رودخانه هیرمند تامین کند. رعایت این موضوع از سوی ایران حدود و ثغوری دارد و طرف افغانستانی نباید از حسن ظن ایران نسبت به‌خود در عمل کردن به تعهدی که دارد شانه خالی کند.
حکومت طالبان مدتی است زمام امور را در این کشور به‌دست گرفته است. برای تامین حقابه ایران با مسئولان این گروه صحبت یا مذاکره‌ای انجام شده است؟
پس از روی کار آمدن حکومت طالبان در افغانستان، در مجلس مذاکره‌ای با این گروه نداشتیم. اما مسئولان دولتی مذاکرات و دیدارهایی با مسئولان طالبان درباره این موضوع داشته‌اند و طالبان نیز نشانه‌هایی درباره همراهی خود با موضوع تامین حقابه ایران از خود نشان داده‌‌اند اما درباره جزئیات آن اطلاعی ندارم.
با وجود همه مذاکرات و معاهده‌هایی که ایران برای به‌دست آوردن حقابه از هیرمند دارد، تا امروز سهم ایران از هیرمند به‌درستی ادا نشده است. آیا سازوکار بین‌المللی برای ملزم کردن افغانستان به رعایت قانون وجود دارد؟
قوانین بین‌المللی زیادی برای ملزم کردن افغانستان به رعایت تعهداتش وجود دارد. براساس همین تعهدات بین‌المللی است که حقابه ترکمنستان را به شکل کامل تامین می‌‌کنیم چرا که این موضوع را جزو حقوق کشورها می‌دانیم. درباره افغانستان اما مشکلاتی وجود دارد که نمی‌توان از کنار آن به سادگی گذشت. اگر ایران از افغانستان به مجامع بین‌المللی به‌دلیل تامین نکردن حقابه از هیرمند شکایت کند، رأی به محکومیت افغانستان صادر و جرایم سنگینی برای این کشور در نظر گرفته می‌شود. عزم جامعه جهانی در شرایط کنونی، کمک به مردم افغانستان و کاهش رنج مردم است نه اینکه از این کشور شکایت و آن را جریمه کند. بنابراین شکایت بین‌المللی از افغانستان در دستور کار نیست. تلاش بر برطرف کردن مشکل با استفاده از ابزار دیپلماسی و تعامل سازنده است و امیدواریم در این مسیر به موفقیت برسیم.
حقابه هیرمند از مسیر تعامل می‌گذرد
گفتوگو با علی جدی رئیس گروه دوستی پارمان ایران و افغانستان
در همینه زمینه :
گزارش عملکرد
فیلم نگار
